Bożena Ruszkiewicz
Innowacyjny program inspirowany założeniami pedagogiki Celestyna Freineta. Jak wcielam idee freinetowskie w życie klasy.
Towarzyszy jej Niezmienna prawda pedagogiczna Celestyna Freineta jako stała dekoracja w klasie- sali lekcyjnej:
„ Zaufajcie dzieciom, bo one są twórcami przyszłości”
Dlatego pracę w tygodniu rozpoczynam od planowania pracy.
Pracę w cyklu tygodniowym rozpoczynam w poniedziałek planowaniem pracy. Dzieci siadają w kręgu na dywanie i wspólnie prowadzimy rozmowę „Co słychać?” Po wysłuchaniu wypowiedzi dzieci, które chciały podzielić się swoimi przeżyciami, rozpoczynamy planowanie pracy. Jak proponował Celestyn Freinet , podzieliłam planowanie na zbiorowe i indywidualne. Rozpoczynam od planowania zbiorowego.
Na dywanie kładę dużą czarną torbę w której umieszczam elementy sugerujące o czym będziemy rozmawiać w danym tygodniu np.: kiedy tematem jest – Moje miasto Ostrołęka, to wkładam do torby : mapę Ostrołęki, symbole Ostrołęki: herb, flagę , hymn, pocztówki z Ostrołęki, rysunki i zdjęcia starej Ostrołęki, zdjęcia lub rysunki ważnych miejsc dla miasta związanych z historią, rozwojem, przemysłem. Po wyjęciu z torby elementów rozpoczynam z dziećmi rozmowę:
- Czym będziemy się w tym tygodniu zajmować?
- Co chciałybyście przy tej tematyce robić?
Dzieci cały czas przedstawiają swoje propozycje, najczęściej proponują pisanie swobodnych tekstów, bo lubią tę formę ekspresji, podają propozycje wycieczki do najpiękniejszych i najciekawszych miejsc w mieście. Zgłaszają propozycje spotkań z ciekawymi ludźmi z miasta: pisarzami, prezydentem, twórcami ludowymi. Wysłuchujemy propozycji, ja odpowiadam, co możemy zorganizować, a czego nie uda się zrobić i dlaczego. Ustalamy również co dzieci chciałyby robić wokół edukacji muzycznej , plastycznej, technicznej, wychowania fizycznego- my chodzimy na basen w ramach edukacji wychowania fizycznego, ale na jedną godzinę proponują w zależności od pory roku zabawy na świeżym powietrzu: plac zabaw z dużą różnorodnością sprzętu, albo zabawy na śniegu. Dzieci proponują – przypominają również co robimy z edukacji matematycznej – element również w czarnej torbie. Wszystkie ustalenia przyczepiają w postaci gotowych elementów na tablicy do planowania. Kiedy plan zbiorowy zostaje ustalony, przystępujemy do planu indywidualnego. Dzieci zapisują swoje plany na indywidualnych kartach pracy.
W każdej klasie począwszy od pierwszej planowanie indywidualne jest inne. Klasę pierwszą poświęcam na naukę czytania głośnego. Przynoszę do klasy stare elementarze z których dzieci wybierają sobie tekst i uczą się go czytać głośno w ciągu tygodnia, później dzieci uczą się w tygodniu dwóch, a nawet więcej tekstów. Swoje teksty czytają w czasie przerw, lub po skończonej wspólnej pracy, oraz w wyznaczonym czasie. W dalszej części opiszę kiedy sprawdzam czytanie głośne wybranych tekstów.
Po kilku miesiącach, w zależności od klasy wprowadzam fiszki autokorektywne z matematyki autorstwa Bogusi Kollek z Wrocławia, a z języka polskiego Teresy Dąbrowskiej z Łomży. Kiedy dzieci nauczą się pracy z fiszkami i systemu sprawdzania wykonywanej pracy, wyznaczam w planie indywidualnym fiszki obowiązkowe do wykonania, najczęściej mają do wykonania jedną fiszkę z polskiego i jedną z matematyki. Tłumaczę dzieciom, że najważniejsze w planowaniu jest to, aby wykonać podjętą pracę.
Oprócz tego dzieci planują i zaznaczają krzyżykiem: wypowiedzi, coś dobrego dla innych, moją samodzielną pracę. Moja samodzielna praca zależy od pomysłowości i aktywności dzieci. Czasami wykonują rysunki, czasami piszą swobodne teksty, czasami przygotowują przedstawienie, czasami pokazy żonglerskie. Każdy zespół klasowy pracuje w tym zakresie inaczej i dzieci wzajemnie się naśladują i planują podobną pracę samodzielną. Później planują również zadania z PUS a- systemu edukacyjnego Pomyśl Uzupełnij Sprawdź.
Kiedy zauważam, że dzieci robią bardzo dużo fiszek i chętnie, to przygotowuję im sama fiszki. Korzystam z wielu gotowych opracowań na rynku np.: wydawnictwa Olimp autorstwa Elżbiety Dędza ”Matematyczny olimpek” i przygotowuję część sprawdzającą
Inny przykład planowania
1. Planowanie zbiorowe
Nauczyciel kładzie na dywanie czarną torbę która zawiera elementy wskazujące dzieciom tematykę w tym tygodniu. Planowanie wokół tematyki rycerskiej.
W torbie: zbroja zabawkowa dziecięca, strój rycerza i damy dworu, reprodukcja obrazu Jana Matejki „ Bitwa pod Grunwaldem” ,książka album „Zamki w Polsce” Bohdana Guerquina, puzzle zamki w Polsce.
Nauczyciel pyta:
- Na jaką tematykę wskazują te rzeczy?
- Jaki tytuł nadamy w tym tygodniu naszej pracy?
- Co chciałybyście robić wokół tego tematu?
Nauczyciel zapisuje propozycje dzieci. Matematyka według kolejności w podręczniku,
2. Planowanie indywidualne
Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy zawierające 5 okienek do zagadnień: mówienie, czytanie, fiszki język polski, fiszki matematyka, PUS, swobodne teksty, moja samodzielna praca, coś dobrego dla innych, liczenie , zadania tekstowe,
Na odwrocie karty jest samoocena tygodniowa.
Nauczyciel czuwa nad tym, aby dzieci nie podejmowały zbyt wielu zadań i mogły je zrealizować, indywidualnie umawia się z dziećmi na mniejszą liczbę zadań
W tygodniu w zależności od planu lekcji piszemy swobodne teksty w dniu największej liczby godzin, tak , aby dzieci miały czas i swobodę pisania.
W pracy nad swobodnym tekstem przestrzegam zasad, które zapisał Celestyn Freinet, a których nauczyła mnie Zofia Napiórkowska nasza przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Animatorów Pedagogiki Celestyna Freineta.
Staram się, aby dzieci pisały bez narzucania tematu. W klasie mam regulamin twórcy jako stałą dekorację.
Po napisaniu odczytujemy teksty w grupach (głośno lub cicho). Po przeczytaniu dzieci wybierają jeden tekst z grupy. Następnie czytają wybrane teksty przed całą klasą. Demokratycznie dokonują wyboru przez głosowanie większościowe. Po podjęciu decyzji, który tekst wybrali, uzasadniają swój wybór głośno przed klasą. Wybrany tekst stanowi również ośrodek zainteresowań dzieci i służy w dalszym etapie do poszerzania wiedzy dzieci. Wybrany tekst stanowi więc punkt wyjścia do dalszego zdobywania wiedzy.
Wybrany tekst zapisuję w komputerze i po wyświetleniu na rzutniku dokonujemy opracowania. Wspólnie z dziećmi i za zgodą autora dokonujemy poprawy : ortograficznej- wyrazy błędnie napisane w swobodnym tekście zapisuję ze znakiem zapytania , uzupełniamy znaki interpunkcyjne. Poprawę stylistyczną i gramatyczną dokonuję z dziećmi analizując po kolei tekst. Pytam, czy nie można jakiegoś wyrazu zastąpić innym, czy nie można w inny sposób sformułować zdania- jeśli jest niepoprawne. Za każdym razem pytam autora tekstu o zgodę na zmiany. Po dokładnym opracowaniu i poprawieniu błędów, dzieci przepisują tekst z tablicy do zeszytu i na końcu piszą nazwisko autora i całą klasę.
Dalszym etapem pracy nad swobodnym tekstem w mojej klasie są zabawy twórcze: prezentacja tekstu w przedstawieniu teatralnym: pantomimie, teatrze kopertowym, kukiełkowym, teatrze żywym, konferencji muzycznej, obrazach plastycznych w dużym formacie. Ten etap kończy się prezentacją przed klasą, lub innym zespołem dzieci lub rodziców. Jest to ulubiony przez dzieci etap pracy nad swobodnym tekstem.
Swobodne teksty służą również do redagowania książeczek tematycznych.
Schemat pracy nad swobodnym tekstem do książeczki tematycznej.
Nauczyciel informuje dzieci, że dzisiaj będziemy grali utwór E. Griga „Poranek”
Nauczyciel gra na flecie , dzieci słuchają, następnie dzieci grają utwór na fletach.
Dzieci zgłaszają propozycję ,aby napisać swobodne teksty do tego utworu, wypowiadają się, że ten utwór jest piękny, że bardzo im się podoba. Nauczyciel proponuje głosowanie.
Dzieci głosują, kto chce pisać podnosi rękę.
Nauczyciel omawia z dziećmi Regulamin Twórcy- stała dekoracja w klasie.
Dzieci słuchają kiedy jedno dziecko odczytuje potem głosują, czy będą odczytywać w grupach po cichu , czy głośno.
Dzieci piszą swobodne teksty, nauczyciel służy pomocą jeżeli dziecko zgłasza jakiś problem.
Jeżeli ktoś wcześniej skończy to realizuje plan pracy. Nauczyciel obserwuje pracę dzieci i interweniuje tylko w razie potrzeby.
Dzieci siadają na dywanie w wyznaczonych grupach i odczytują teksty, tak jak wybrały w głosowaniu, wybierają jeden tekst. Nauczyciel poleca dzieciom, aby zostały na dywanie z wybranymi tekstami.
Dzieci odczytują swoje teksty głośno, pozostałe słuchają, wypowiadają się dlaczego wybrały dany tekst, co w tekście było ciekawego, że na niego oddały głos i wybierają jeden tekst z klasy do opracowania
Nauczyciel zapisuje wybrany tekst na tablicy z błędami gramatycznymi i stylistycznymi, a w przypadku błędów ortograficznych nauczyciel stawia okienka- z boku przepisywanego tekstu zostaje margines na poprawianie błędów. Nauczyciel zapisuje też w komputerze i wyświetla na rzutniku. Następnie każde zdanie jest omawiane oddzielnie i poprawiane dostrzeżone błędy. Za każdym razem uwzględnia się zdanie autora tekstu, dzieci proponują jakim innym wyrazem można jakiś zastąpić. Nauczyciel zapisuje kilka propozycji zmian jeśli się takie pojawią i proponuje dzieciom głosowanie uwzględniając zdanie autora.
Poprawiony tekst nauczyciel poleca uczniom przepisać bardzo starannie do zeszytu, każdy tekst jest podpisany nazwiskiem autora. Dzieci przepisują starannie tekst do zeszytu.
Nauczyciel rozdaje dzieciom kartki z bloku. Dzieci rysują swobodne rysunki, które będą stanowiły razem z tekstami książkę .
Po sprawdzeniu przez nauczyciela pozostałych tekstów i przepisaniu na komputerze nauczyciel poleca dzieciom wkleić swoje teksty do swojego rysunku i oddaje do bindowania aby utworzyć książeczkę.
Z napisanych i wybranych swobodnych tekstów redaguję z dziećmi gazetkę klasową, wszystkie teksty sprawdzam indywidualnie w domu (nieprawidłowości stylistyczno- gramatyczne i błędy ortograficzne poprawiam kolorem pisaka jakiego używały dzieci). Wybieram najbardziej ciekawe i interesujące z nich i przygotowuję do gazetki klasowej. Nigdy nie oceniam swobodnych tekstów. W gazetce umieszczamy również inne formy wypowiedzi pisemnych: list, opowiadanie, opis i inne. Pilnuję, aby w gazetce znalazły się teksty każdego dziecka z klasy. Rozpoczynając pracę z gazetką klasową nadajemy jej tytuł związany ze szkołą i jej patronem. Jest to stały element na gazetce przez 3 lata nauki. Gazetkę redagujemy pracując w grupach.
I grupa ma bardzo trudne zadanie – przeczytać wszystkie teksty, poprawić dostrzeżone błędy i poukładać teksty według wcześniejszych ustaleń dzieci.
II grupa rysuje swobodne rysunki do gazetki, każdą pracę podpisując, kto jest autorem. Wszystkie rysunki poprawiają czarnym pisakiem, aby dobrze odbijały się na ksero.
III grupa planuje stronę tytułową z tytułem, numerem, datą, kto redaguje, oraz rysunkiem symbolizującym tytuł naszej gazetki, na końcu planuje jak graficznie umieścić wszystkich autorów klasowych.
Po zredagowaniu numerujemy strony i oddajemy gazetkę do odbicia na ksero i bindowania. Odbijamy tyle egzemplarzy, aby każde dziecko w klasie miało swój egzemplarz, kilka dla korespondentów, dla pani dyrektor, do biblioteki szkolnej. Gotowa gazetka szkolna służy jako czytanka do czytania w klasie. Przez długi czas odczytujemy z niej teksty doskonaląc technikę głośnego czytania, rozmawiając, które teksty nam się najbardziej podobały, analizując co wyszło słabiej i co można zmienić. Jeżeli któryś tekst szczególnie zainteresował dzieci, a wcześniej go nie omawialiśmy szerzej, wtedy rozszerzamy wiedzę na jego temat.
Następnym etapem pracy ze swobodnymi tekstami jest korespondencja międzyszkolna
Do korespondencji międzyszkolnej zapraszam klasy równoliczne tak, aby w klasie trzeciej rozszerzyć ją na korespondencję indywidualną. Listy piszemy o nas, o szkole, o mieście, o naszych wydarzeniach. Piszemy je z podziałem na części listu. Powitanie i pożegnanie piszemy zbiorowo, a treść listu piszemy grupowo. List ma duży format co pozwala umieścić go w klasie jako stałą dekorację w sali lekcyjnej. Korespondencja międzyszkolna zawiera oprócz pisania listów, wymianę upominków, odwiedziny u korespondentów, wspólne wyjazdy, wycieczki, zielone szkoły, imprezy np. Andrzejki.
Zdobywanie wiedzy, informacji, wiadomości odbywa się najczęściej poprzez doświadczenia poszukujące. Dzieci na początku pracy otrzymują fiszki prowadzące, według, których mają pracować. Jeśli to jest list o szkole mają polecania same dowiedzieć się informacji o historii, patronie i symbolach szkoły: sztandarze, hymnie, przeprowadzić wywiad z panią dyrektor. Jeśli zbieramy informacje o mieście to organizuję pomoc rodziców do opieki nad dziećmi i idziemy malować ciekawe miejsca w mieście. Jeśli potrzebujemy informacji z książek idziemy do biblioteki i tam pracujemy według otrzymanych fiszek prowadzących, albo w sali lekcyjnej pracujemy korzystając z podręczników.
Istnieje również system pracy ze sprawnościami i arcydziełami. W klasie jest ogólna tablica zdobywania sprawności tak, że dzieci mają cały czas wgląd do swoich zdobytych sprawności.
Na początku zdobywania sprawności ustalamy wspólnie regulamin postępowania przy zdobywaniu każdej sprawności. Kiedy zorientuję się jaki mam zespół klasowy, to organizuję takie sprawności jaką mam klasę: czasami mobilizuję do pracy, czasami do dobrego zachowania, czasem rozwijam pewne zdolności.
Sprawność recytatora:
- Przeczyta wiersz z piękną intonacją.
- Nauczy się na pamięć wiersza o tematyce dziecięcej.
- Weźmie udział w eliminacjach klasowych do konkursu „ Pierwszy krok w poezję”
- Weźmie udział w eliminacjach klasowych do konkursu „ Promyk poezji”.
Każda sprawność musi być konsekwentnie sprawdzona, zaprezentowana przed dziećmi w piątek na naradzie klasowej, albo przed rodzicami na spotkaniu.
Dzieci prowadzą również księgę życia. Wpisują i rysują w niej wszystko co warto utrwalić z życia naszej klasy. Księgę życia prowadzą samodzielnie dzieci, bez mojej ingerencji. Utrwalają w niej wyjazdy, wycieczki, imprezy, redagowanie gazetek, pisanie swobodnych tekstów, zabawy twórcze wokół tekstów, korespondencję międzyszkolną. Swoje spostrzeżenia zapisują ołówkiem, a ja poprawiam błędy ortograficzne.
W mojej klasie piątek poświęcam na podsumowanie tygodniowej pracy w postaci swoistej narady klasowej. Rozpoczynam ją od realizacji planu indywidualnego. Dzieci na ławkach mają wyjęte swoje indywidualne plany, fiszki, które wykonywały, książeczkę PUS i indywidualne prace. Najpierw zadaję dzieciom pytanie- co im sprawiło trudność, które fiszki były najmniej zrozumiałe, oraz z jakimi trudnościami się spotkały? Następnie indywidualnie podchodzę i sprawdzam zgodność planu z wykonaniem i jeśli zobaczę błąd, którego dziecko nie zauważyło, wtedy gdy sprawdzało swoją fiszkę proszę, aby jeszcze raz poszukało gdzie zrobiło błąd. Ponieważ mam bardzo liczne klasy i nie mogę pozwolić na to, aby dzieci się nudziły kiedy ja sprawdzam, dostają dodatkowe zadania, które mogą wykonać samodzielnie i nie przeszkadzać innym: mogą to być kolorowanki, proste karty matematyczne i inne.
W pierwszej klasie dzieci planują samodzielną naukę głośnego czytania, w piątek sprawdzam jak dzieci nauczyły się tekstów. Grupami siadają na dywanie i odczytują swoje teksty. Pozostałe dzieci wykonują inne zadania, jak opisałam wcześniej. Ten sprawdzony sposób nauki głośnego czytania przez planowanie indywidualne stanowi ogromny mój sukces. Klasy, które prowadzę, wszystkie czytają głośno z piękną intonacją, w prawidłowym tempie, uwzględniając znaki interpunkcyjne po I klasie.
Po sprawdzeniu nagradzam wybrane dzieci: te, które zrobiły najwięcej, te, które zauważyłam, że włączyły się do pracy z fiszką mimo wcześniejszych trudności. Dzieciom, które mają trudności z tą pracą organizuję pomoc koleżeńską. Pilnuję aby planowały mało, tak żeby udało im się zrealizować swój plan.
Następnie dzieci prezentują swoje dodatkowe prace: rysunki, czytają napisane swobodne teksty, pokazują przedstawienia teatralne, śpiewają piosenki, żonglują itp. Dzieci nagradzają swoich rówieśników brawami.
W piątek również następuje prezentacja sprawności i arcydzieł. Dzieci po zdobyciu sprawności wklejają symbol sprawności na kartę informacyjną w klasie, oraz do dzienniczka sprawności, który znajduje się w zeszycie kontaktów z rodzicami.
Kolejnym elementem w piątek jest odczytanie gazetki wychowawczej. Gazetka wychowawcza omawiana jest w ciągłym odniesieniu do ustalonych wcześniej reguł życia. Jak uczyła mnie Zosia Napiórkowska staram się, aby reguł życia było nie więcej niż 5-7, ustalam je wspólnie z dziećmi na początku pracy w klasie pierwszej. Jeśli któraś reguła stanie się nieaktualna np. Ustawiamy się w parach na zbiórkę przed każdą wycieczką.
Kiedy dzieci się nauczą ustawiać w pary przed wyjściem ze szkoły, to tę regułę zdejmujemy i na jej miejsce pojawia się następna związana z organizacją naszej klasie.
Gazetkę wychowawczą ja mam zorganizowaną w stałym punkcie klasy w pudełeczkach z napisami: GRATULACJE, ŻYCZENIA i UWAGI.
W pierwszej klasie kiedy dzieci nie piszą, rysują symboliczny rysunek. Każda karteczka musi być podpisana, jeśli ktoś zapomni się podpisać wtedy jego wpisu nie odczytujemy. Początkowo ja prowadzę odczytywanie gazetki oraz całą naradę klasową. Później czytają chętne dzieci. Przy odczytaniu gratulacji dzieci biją brawo tym , których dotyczy wpis. Wklejają sobie do zeszytu kontaktów z rodzicami pozytywne spostrzeżenia klasy na swój temat. Przy omawianiu życzeń dzieci proponują: z kim chciałyby siedzieć w ławce ( uwzględniam te życzenia) , gdzie chciałyby jechać na wycieczkę(wtedy tłumaczę dzieciom czy możemy tam jechać). Wielu chłopców gra drużynowo w piłkę nożną i po Euro 2012 chcieli jechać do Hiszpanii, więc pokazywałam dzieciom gdzie jest Hiszpania na mapie i tłumaczyłam dlaczego tam nie pojedziemy. Kiedy natomiast wpisały ZOO w Warszawie, bo chciałyby obejrzeć zwierzęta, to organizując wycieczkę do Warszawy uwzględniałam ZOO. Zdarzają się wpisy: chciałbym(abym) żeby mnie wszyscy lubili- wtedy najczęściej same dzieci reagują, że lubią daną osobę, lub wymieniamy jej pozytywne cechy tak , aby wzmocniła swój pozytywny obraz. Odczytując uwagi zwracam szczególną uwagę na każdy wpis, najczęściej dotyczą one sporów wewnątrzklasowych i wzajemnych skarg. Każdy spór rozstrzygam biorąc pod uwagę opinię obu stron- strony wyjaśniają sobie swoje postępowanie i starają się przeprosić i złożyć sobie obietnice poprawy. Kiedy konflikt jest bardzo ostry lub intymny, rozmawiam z dziećmi osobno i wyjaśniam problemy indywidualnie. Nigdy nie zostawiam nieodczytanych i nierozwiązanych problemów.
Gazetka wychowawcza pozwala na eliminację codziennego skarżenia , co w klasach młodszych jest bardzo uciążliwe. Dzieci, które chciały skarżyć są zmuszone odroczyć podejście do nauczyciela i często mając nieistotny problem , zapominają o nim. Zdarza się również, że czytając gazetkę okazuje się, że napisana uwaga jest już nieważna i rezygnują z jej odczytania.
Po całej naradzie piątkowej dokonują tygodniowej samooceny w trzech kolorach: zielonym: myślę, że wszystko w porządku, niebieskim: miewam trudności , czasem popełniam błędy, czerwonym: :mam trudności, popełniam błędy. W klasie pierwszej samoocena jest prostsza i dotyczy mniejszej liczby elementów składowych niż w klasie trzeciej.
Zauważyłam, że dzieci bardzo lubią piątkowe dni w naszej klasie, bardzo chcą rozmawiać o swoich problemach zawartych w gazetce wychowawczej, albo omawianych na naradzie klasowej, chcą pokazywać swoje indywidualne prace, prezentować różnorodne osiągnięcia.
Ten dzień wymaga ogromnej konsekwencji z mojej strony, zauważenia każdego dziecka, które chce coś omówić lub zaprezentować. Wymaga autentycznego zainteresowania i docenienia każdej osoby w klasie. Jest najtrudniejszym dniem dla mnie, ale jednocześnie dającym najwięcej satysfakcji.
Przytoczę zabawę twórczą którą dzieci napisały dla mnie od każdej litery alfabetu.
Coś o naszej klasie
Atrakcyjna Laurę
Bożena Madzię
Całe Nauczyła
Dnie Opowiadać
Elegancko Pięknie
Fajnie Rozwijające
Gada Swobodne
CHwali Teksty
Izę Uradowała
Jacka Wszystkich
Karolinę Z tej klasy. Klasa IIIE
Bibliografia:
- Dąbrowska T.,1992 ,Fiszki autokorektywne dla klas I-III, Wydawnictwo Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli , Łomża.
- Dędza E., 2009, Matematyczny Olimpek, Wydawnictwo Olimp Chełmno.
- Freinet C., 1976, O szkołę ludową, Wydawnictwo Ossolineum, Warszawa.
- Kollek B. , 1998/1999 , Fiszki autokorektywne dla ucznia klas I, II, III P i W, Wydawnictwo Wrocławska Oficyna Wydawnicza, Wrocław.
- Napiórkowska Z., 2005, Samorządna organizacja życia klasy, Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków.
